Podstawą ogłoszenia upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej jest stan niewypłacalności rozumiany jako utrata zdolności do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Jest to sytuacja, w której dłużnik nie jest w stanie spłacać swoich wymagalnych długów – czyli nie ma środków potrzebnych do zaspokojenia wierzycieli lub w krótkim czasie nie będzie nimi dysponował i stan ten nie ulegnie zmianie. Postępowanie upadłościowe wobec konsumentów prowadzi się także wtedy, gdy dłużnik ma tylko jednego wierzyciela. Przyczyny niewypłacalności mogą być różne. Najczęściej wynikają one z nieprzewidzianych przez dłużnika okoliczności, chociażby rosnących kosztów prowadzonej działalności gospodarczej, nagłej utraty pracy na skutek redukcji etatów, problemów zdrowotnych, wypadku, jak również problemów rodzinnych (śmierć bliskiej osoby, odpowiedzialność za zobowiązania byłego partnera itp.). Jednak nie każde zaprzestanie regulowania zobowiązań pieniężnych przez dłużnika będzie postrzegane jako sytuacja niewypłacalności. Warto jako przykład wskazać sytuację, w której dłużnik nie uiszcza swoich zobowiązań, np. w celu wywołania problemów finansowych swojego wierzyciela, mimo zachowania zdolności do ich uregulowania. Jeśli dłużnik umyślnie lub w skutek rażącego niedbalstwa zaprzestał płatności, czym doprowadził do swojej niewypłacalności, sąd na podstawie art. 4914 Prawa upadłościowego oddali wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Ustawodawca wyraźnie wskazał, że stan niewypłacalności musi mieć charakter trwały i definitywny, a zatem nie może być to jedynie stan przejściowy i krótkotrwały ani też możliwy do odwrócenia dzięki staraniom dłużnika. Zgodnie z art. 11 ust. 1a Prawa upadłościowego domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące. Jak zostało podkreślone w orzecznictwie Sądu Najwyższego, krótkotrwałe wstrzymanie płacenia długów spowodowane przejściowymi trudnościami nie stanowi podstawy do ogłoszenia upadłości, gdyż o niewypłacalności w rozumieniu przepisów Prawa upadłościowego można mówić dopiero wtedy, gdy dłużnik przez dłuższy czas nie wykonuje przeważającej części swoich zobowiązań.